Nieuwsoverzicht
Interview met Martien van der Knijff, beiaardier van Hasselt, Zwolle, Katwijk, Groot Schuilenburg, Apeldoorn, Elburg en Hattem.
Voor beiaardier Martien van der Knijff is 2020 een bijzonder jaar. Zo vierde hij zijn 30-jarig jubileum als stadsbeiaardier van Hasselt (Overijssel) met een concert dat vanwege de pandemie voornamelijk via YouTube te horen was. Maar ook kwam een lang gekoesterde wens uit: een eigen instrument!
Daarover had ik een gesprek met Martien via WhatsApp.
Martien, eerst even over Hasselt, was dat jouw eerste beiaard?
Ja, in Hasselt ben ik begonnen. We woonden toen nog in IJsselmuiden en de eerste jaren speelde ik daar samen met Levina Pors. Toen zij daar stopte heb ik haar aandeel overgenomen. Er hing toen nog een instrument van 3 ½ octaaf van Eijsbouts dat nodig aan vernieuwing toe was. In 2010 is er een nieuw klavier gekomen in een nieuwe speelcabine en toen is de beiaard ook met 7 klokjes uitgebreid tot 4 octaven, incl. cis en d.
Ooit heeft er in de ui van de toren een Hemony-spel gehangen. Dat is in 1725 door een torenbrand verloren gegaan op twee klokken na, die in de kerk achter het orgel staan opgesteld. Tot 1950 heeft de toren gezwegen en toen kwam er een nieuw carillon van Van Bergen. Dat was waarschijnlijk niet zo zuiver gestemd en is in 1973 door Eijsbouts opnieuw gegoten. En sinds 1990 speel ik daar regelmatig en met veel plezier.
En is er nog wat terecht gekomen van jouw jubileum?
Een concert met publiek was natuurlijk niet mogelijk maar er zijn wel opnames gemaakt (die te horen zijn via onderstaande link.) En van het geld dat ik gekregen heb ga ik versteken maken die ik naar de carilloncomputer kan sturen (via internet) en programmeren. Inwoners van Hasselt kunnen opgeven wat ze willen horen, of zelf iets maken.
Hoe is het project ‘een eigen reizende beiaard’ ontstaan?
Op een keer was ik op stap met Gideon Bodden. We zaten ergens te eten en ik zei tegen Gideon dat ik wel graag een eigen instrument zou willen hebben.
‘Dat kan natuurlijk altijd!‘ zei Gideon en tijdens dat gesprek rijpte het idee hoe zoiets gestalte zou kunnen krijgen. Ik ben naar Poperinge, onder Ieper (B), gegaan en daar speelt Ludo Geloen op een Paccard-beiaard. Wat ik zo mooi vond was de klank van oude Paccard-klokken. Ik heb heel veel beiaarden beluisterd met als doel mij een eigen klankbeeld te vormen. Ik wilde een instrument dat ook binnenshuis nog vriendelijk zou klinken. Ik dacht daarbij zelfs aan een mix tussen carillonklok en handbel maar dat heeft Gideon mij uit het hoofd gepraat.
Hoe zijn jullie tot een uitgangspunt gekomen?
We gingen naar Moordrecht. Daar hangen 18 Eijsbouts klokken die Gideon heeft laten uitbreiden tot 3 of 4 octaven en de klank daarvan vond ik heel erg fraai. Dus de klank van Paccard, Moordrecht èn hoe kunnen we die klokken het beste vervoeren, vormden het startpunt. Als je een C2-klok op een C-toets aansluit dan heb je wel een paar heel zware klokken te vervoeren. Nu zit er 900 kg brons in: als we vanaf C2 begonnen waren woog het instrument 3 ton of meer! Deze beiaard heeft F2 als laagste toon en als je met een orgel of gewone piano samenspeelt dan moet je transponeren. Maar de partijen zijn vaak niet zo ingewikkeld: als je handig bent transponeer je ze direct. En als je solo speelt maakt het niets uit.
Bij het stemmen is veel aandacht besteed aan de boventonen zodat die niet ‘botsen’ en het geluid als ‘hard’ doen ervaren. Daarom hoeft er ook geen plexiglas omheen. De klank van een klok is toch wel hoorbaar ook al speel je met grote ensembles samen. Ook het klavier is praktisch geruisloos.
Het gewicht was ook bepalend voor het vervoer. Ik wilde het in m’n eentje kunnen vervoeren en speelklaar maken, de kleppen omhoog doen en het dak omhoog krijgen. Daarvoor zitten er elektromotoren in de hoeksteunen van het dak.
Nieuw aan dit mobiele instrument zijn de bijzondere klankkleur en de overbrenging via nylondraden.
Zit je eigenlijk droog als er onverhoopt een stortbui losbarst?
Door de corona heb ik dat nog niet kunnen testen, maar ik ben gevraagd om op kerstavond te spelen en als ik er dan mee op pad ga moeten de weersverwachtingen gunstig zijn. Misschien dat ik bij een zeilmakerij nog eens twee zeilen tegen inslaande zijwind laat maken. En ik moet nog wat doen aan de verlichting.
Wat mij opviel was de lage bodem van de trailer, is dat bewust gedaan?
Ja, door die lage vloer trek je alle units tegelijk er in één keer met een elektrische lier de trailer op. Aanvankelijk had ik wel eens last van verkeersdrempels maar sinds de grotere wielen is dat opgelost.
Nog even terug naar het muzikale aspect: het is dus een licht spel geworden?
Het viel me mee want ik dacht eerst nog, zou het nog wel draagkracht hebben in de hoogte want het loopt door tot D6. We hebben de gok gewaagd want Gideon wist wat hij deed en de dynamiek van de kleinste klokken is groter gebleken dan ik ooit had kunnen denken!
Vooral bij de kleinste klokken is goed te zien dat het typische model van een klok deels verlaten is: dikwandig en afgeplat.
Maar het ziet er als geheel toch normaal uit, het bekende klokkenprofiel?
Ja, het gaat eigenlijk alleen maar om de laatste 6 à 7 klokjes. We hebben ook gekeken naar de klepels: wat voor hardheid, vorm en slag moet je ze geven. Zeker in het hoogste octaaf is er weinig speelruimte binnen in de klok en dat hebben we opgelost door de klepels enigszins ovaalvormig te maken.
We hebben de klokken op rij gehangen, van laag naar hoog. Daarom zijn we ook uitgekomen op twee lange units naast elkaar. Die hangen vol met klokken en daar tegenaan staat het klavier. De linker unit bevat de grote klokken en de rechter de kleine. De bedrading ligt aan de binnenkant zodat je de klokken goed kunt zien.
Bij een torenbeiaard loopt de bedrading verticaal en ‘hangen’ de toetsen aan de klepels. Hoe hebben jullie dat opgelost?
Tussen toets en klepel loopt een sterke nylondraad over katrollen. De grootste klepels houden de draad strak door hun massa. De andere klokken hebben contraveren achter de klepel. Dit systeem zit ook op de torenbeiaard van Moordrecht. Het speelt heel direct, als een spinet! Je kunt het instrument precies afregelen omdat de katrollen (die je zelf moet maken) in elke richting kunt afstellen en ook nog eens in- en uitschuiven. Bovendien kun je achter aan de toets met de aparte draadregelaars de draad die naar beneden loopt afstellen. Het nylondraad is erg stabiel en slijtvast, geeft geen krimp of rek. Maar als het warm weer is zet het metaal van de frames uit waardoor je toch nog wel eens moet bijregelen.
Hoe gaat het koppelen van het klavier aan de beide units in zijn werk?
In één beweging de hele zaak aan elkaar koppelen gaat niet, daar is (nog) geen systeem voor. Elke klok is apart met een draad aan de toets verbonden. Aan het begin van de draad zit in een metalen bolletje dat je door een gleuf in een metalen huls schuift. De speelruimte die je nodig hebt om de draden in te haken en vervolgens strak te trekken, verkrijg je door een horizontale balk, waar al die draden samen komen, te laten stijgen of dalen.
Wat is jouw doel met deze beiaard, want het is nogal een investering en er zijn nogal wat andere reizende beiaarden in Nederland en België.
Om er zoveel mogelijk mee op pad te gaan, concerten geven, verhuren, alles wat er zich maar als mogelijkheid voordoet. En ja, het is een hele investering maar wel voor je leven en mogelijk voor het nageslacht.
Hoe kijk je terug op de afgelopen periode van plannen maken tot de voltooiing?
Ik heb heel veel opgestoken op het gebied van de campanologie en dat heeft mijn interesse in de hedendaagse ontwikkeling van het instrument beiaard vergroot. Gideon en ik bellen nog regelmatig over details van klokken en alles wat erbij komt kijken.
Dank je voor dit gesprek, Martien, en veel geluk met je bronzen aanwinst!
Dick Klomp
Links:
https://www.youtube.com/channel/UC-6zxBY6N39vGZb5ygbLExg
De foto’s zijn van Herman Gerrits
"Crowdfunding om het carillon van de Lodewijkskerk weer met de hand bespeelbaar te maken
Het carillon in de Lodewijkskerk aan het Steenschuur in Leiden moet weer met de hand bespeelbaar worden. Het Leids Carillon Genootschap zet hiervoor een crowdfunding op."
Meer via: https://www.leidschdagblad.nl/cnt/dmf20201103_47687428
Dit jaar vierden we 75 jaar vrijheid. De Corona crisis leidde er toe dat veel activiteiten zijn vervallen en dat vele herdenkingen een ander karakter hadden. Een project dat wel is uitgevoerd is de renovatie van het Nederlandse carillon dat in Washington D.C. staat naast Arlington National Cemetary, de erebegraafplaats “heilige grond voor veteranen”.
Als dank voor de bevrijding en de Marshallhulp besloot de Nederlandse regering in 1951 een carillon te schenken aan Amerika. Een mooi symbolisch cadeau. Het carillon, van oudsher symbool van vrede, vrijheid en welvaart, vindt haar oorsprong in de Lage Landen.
Het carillon, “a gift from the people of the Netherlands to the people of the USA”, met 49 klokken in een iconische klokkentoren, kreeg een prominente plaats naast Arlington National Cemetery, met uitzicht op de National Mall met de belangrijkste monumenten o.a. Washington Monument(Obelisk), Lincolm Memorial, Jefferson Memorial, van de Amerikaanse hoofdstad.
In zijn boek Klokken voor Amerika beschrijft Diederik Oostdijk de geschiedenis van het Netherlands Carillon. Het boek gaat in op de voorgeschiedenis van het carillon. De poging om geld voor het carillon bijeen te brengen door middel van drie rijdende carillons die Nederland door kruisten. Het besluit om de klokken te laten vervaardigen door drie concurrerende klokkengieterijen, Van Bergen, Petit en Fritsen en Eijsbouts. Het besluit Gerrit Rietveld terug te trekken als architect voor de toren vanwege zijn vermeende communisme en de opdracht te gunnen aan architect Joost Boks.
Naast de bouw en het onderhoud van het carillon komen de renovatie en de uitbreiding in 1995 ter gelegenheid van de viering van 50 jaar bevrijding aan de orde. Evenals het voortdurende probleem, de klank van het carillon, dat ondanks eerdere pogingen tot aan de huidige renovatie niet is opgelost.
Alle 49 klokken zijn de afgelopen maanden herstemd in Asten. Koninklijk Eijsbouts heeft 3 nieuwe klokken gegoten in opdracht van de Nederlandse regering. De 3 nieuwe klokken, die Nederland aanbiedt maken dit carillon van 52 klokken tot een “groot” klokkenspel. De nieuwe klokken dragen de namen van Amerikanen die na WOII een belangrijke rol hebben gespeeld: generaal George M. Marshall, Eleanor Roosevelt, Martin Luther King.
Het gerenoveerde carillon bestaat nu uit 53 klokken die in harmonie met elkaar klinken. Niet alleen het carillon is gerenoveerd. Ook de klokkentoren wordt gerestaureerd. Dit unieke monument is een blijvend symbool van vrede, vrijheid een vriendschap op een bijzondere locatie in Washington D.C..
Ammerzoden, 20 oktober 2020 Ada Boerma
Meer over dit onderwerp:
Op 30 april 2020 vond in Museum Klok en Peel in Asten de presentatie van het boek “Klokken voor Amerika” plaats. In dit museum is een expositie over dit carillon te zien.
Link om hier meer over te bekijken 'Klokken voor Amerika': https://youtu.be/rFAC3GARCc0
Op 17 oktober 2020 zond de VPRO in “Andere tijden Special” de documentaire “Klokken voor Amerika” uit. Via de volgende link kunt u dit bekijken: https://www.npostart.nl/VPWON_1314496
In de voorgaande jaren werd het gebruikelijke Sint Martinusconcert op 11 november in de Martinikerk gehouden. De stichting Martini Beiaard Groningen was er de afgelopen jaren steeds bij betrokken. Dit onder andere door de medewerking van beiaardier Auke de Boer.
Dit jaar is het anders. U kunt de afgelopen week opgenomen concert-film thuis bekijken op PC, laptop, tablet of uw Smart-TV! Dat kan op drie manieren:
1. Door op woensdag 11 november om precies 12.45 uur te klikken op deze link: https://youtu.be/ZkbEhTZcAAc (of nadien op deze link te klikken). Als u het op dat tijdstip niet goed uitkomt kunt u ervoor kiezen om op een later moment via dezelfde link te zien en te beluisteren.
2. Op OOG TV wordt het concert op dezelfde datum en tijd eenmalig uitgezonden en kunt u het via uw TV bekijken en beluisteren.
3. Ook op onze website kunt u een link vinden voor deze film. www.martinicarillon.nl
Medewerking wordt verleend door Eeuwe Zijlstra, organist, Auke de Boer, stadsbeiaardier, en koor en orkest van de Groningse Schoolvereniging o.l.v. Marcel den Os. De film werd geproduceerd zijn door Willem Hoiting, .We hopen dat u dit jaar thuis kunt genieten van deze concertfilm.
Willem Hoiting - november 2020
2020: 40 jaar carillon Goede rede toren, Almere, reden voor ……...een “Inspiratie dag” .
Dit jaar is het 40 jaar geleden dat het carillon van de Goede Rede toren in gebruik werd genomen. Het jubileum dat al op 13 juni met een feestprogramma uitgebreid gevierd werd, vormde een mooie aanleiding om dit jaar de “inspiratie dag” voor beiaardiers in Almere Haven te houden.
Maandag 5 oktober was een koude, regenachtige dag met bovendien beperkende maatregelen die verband hielden met het rondwarende Corona-virus. Niet de meest uitgelezen dag om een bijeenkomst te houden. Toch waren er zo’n twintigtal beiaardiers aanwezig in Almere Haven, die allen persoonlijk verwelkomd werden door Dick Klomp, voorzitter van de Stichting Carillons Almere.
Het programma begon met een concert op de toren van de Goede Rede kerk door de twee beiaardiers van Almere: Gerda Peters en Bauke Reitsma.
Composities van Joop Stokkermans en Dick Klomp uit respectievelijk 1996 en 2016 werden als eerste ten gehore gebracht. Beide componisten hadden Flevoland in gedachten toen ze deze muziek op papier zetten. Joop Stokkermans kreeg de opdracht om een compositie voor beiaard te maken van de provincie Flevoland, met als doel de beiaardcultuur aldaar te bevorderen. Zo ontstond de Flevolandsuite. Dick Klomp schreef zijn Pampushoutwals met in gedachten Pampushout, een bos bij Almere.
Het concert werd afgesloten met de sonate voor beiaard (1987) van Mathieu Dijker, geschreven voor het carillon van de Lichtboogtoren in Almere stad.
Na het concert werd het programma voortgezet in de kerk: de mooie grote kerkzaal leende zich uitstekend voor de twee lezingen, gehouden door de stadsgids Marie-Josée Röselaers en Christiaan Winter. Marie-Josée Röselaers vertelde boeiend over het ontstaan van Almere, waar zij vanuit Amsterdam naar toe verhuisde. De vele foto’s en opnamen gaven een goede indruk van de taak waar de architecten zich voor gesteld zagen, de ontwikkeling van de bouwwerkzaamheden en de reacties van de eerste bewoners.
Christiaan Winter hield een lezing over Willem Vogel, wiens honderdste geboortedag dit jaar herdacht wordt. Zijn composities voor beiaard kwamen natuurlijk aan bod, maar even interessant was het tijdsbeeld dat in de lezing naar voren kwam, evenals de betekenis die Willem Vogel heeft gehad voor het klankidioom van de liturgische muziek van de Hervormde kerk. Heel wat kerkgangers zullen zich zijn naam herinneren in verband met zijn liederen die opgenomen zijn in het Liedboek voor de kerken, memoreerden Christiaan en ik na afloop van zijn lezing.
Vervolgens konden de deelnemers terecht bij een Ethiopisch restaurantje dat speciaal voor dit gezelschap zijn deuren had geopend. Met het carillonconcert uitgevoerd door Christiaan Winter en Bauke Reitsma werd het programma besloten. De composities van Willem Vogel vormden een mooi vervolg op de lezing van Christiaan. Opus 1, bestaande uit een ricercare en bagatella, werd nooit uitgegeven. Als verassing kreeg iedereen een exemplaar als herinnering aan deze inspirerende dag. Hulde aan het bestuur van Stichting Carillons Almere en de beide stadsbeiaardiers!
Utrecht, oktober 2020 Gerdien Tanja
Foto via https://www.facebook.com/Stadsbeiaardiers-Almere-794463977400668/
Dankzij steun van het Universiteitsfonds en Vrijhof Cultuur kunnen Esther Schopman en Hylke Banning weer beginnen met beiaardlessen op het carillon van de campusbeiaard. De eerste 6 leerlingen zijn medewerkers, studenten en alumni van de UT.
De beiaardstudenten kunnen beginnen op het oefenklavier in Vrijhof Cultuur maar als snel zullen ze de toren in mogen. De studenten zullen toewerken naar een kerstconcert op de campusbeiaard en op het Enschedese stadscarillon.
