Nieuwsoverzicht
PERPIGNAN — Ter gelegenheid van de 31ste editie van het Festival de la Musique Sacrée in Perpignan werd voor de derde keer een compositiewedstrijd voor beiaard uitgeschreven. Gevraagd werd om een stuk voor twee beiaardiers te schrijven van ongeveer 2 minuten dat op de beiaard in de toren van de kathedraal Saint-Jean-Baptiste van Perpignan uitgevoerd kan worden. Het thema van het festival is dit jaar ‘Nocturne’. Begin januari zijn de inzendingen beoordeeld. Er werden maar liefst 25 composities ontvangen van 22 kandidaten uit acht landen.
De leden van de jury waren Michel Peus (Directeur adjoint honoraire du Conservatoire Perpignan-Méditerranée Montserrat Caballé), Hervé Rémond (Directeur des Etudes van hetzelfde conservatorium), en Jean-Philippe Pie (contrabassist). Alle drie gerenommeerde musici kennen de beiaard als instrument.
Na grondige bestudering van alle inzendingen heeft de jury unaniem de prijs van 500 euro toegekend aan Luc Le Provost uit Frankrijk voor zijn compositie getiteld 'Procesion Nocturna Miserere Mei Deus – La Madruga, Semana Santa en Sevilla'. Het werk zal door American Carillon Music Editions worden gepubliceerd. De jury wenste een speciale vermelding te geven aan Naoko Tsujita uit Canada voor haar compositie 'Nocturne Dance'.
De componist heeft toegezegd aanwezig te zijn bij de eerste officiële uitvoering. Die vindt plaats op zaterdag 13 april 2019 om 18.00 uur door de beiaardiers Elizabeth Vitu en Laurent Pie. Zij bespelen de historische beiaard van de kathedraal van Perpignan met 46 klokken van klokkengieter Amédée Bollée. Het publiek kan luisteren op het plein naast de ingang van de kerk. Het festival zelf start al op 10 april en duurt tot 20 april.
DEVENTER — Op de kortste dag van het jaar presenteerde Jan Achterkamp, stadsbeiaardier van Deventer, zijn Eerste Deventer Beiaardboek.
Vele luisteraars trotseerden regen en wind aan het einde van die middag, 21 december, tijdens het ondergaan van de zon. Jan speelde uit het nieuwe boek, liet kerstmuziek horen, en werkte samen met de Veluwse Midwienterhoornbloazers. Plaats van handeling: het Grote Kerkhof in Deventer, de plek waar de oudste Hemonybeiaard ter wereld zeer present klinkt.
Om 17.00 uur receptie in het stadhuis. Een toespraak door Jan, die zijn componerende voorgangers langs liep. Daarmee zette hij zichzelf als componerend beiaardier in een lange traditie. Voormalig wethouder Gosse Hiemstra nam het boek met graagte in ontvangst, betrokken als hij altijd al was bij de beide carillons in de Gemeente Deventer.
Hij sprak over de waarde van het doorgeven van de Deventer klokkentraditie en over de rol die zowel de beiaardiers als de bestuurders daarbij kunnen spelen. Tot slot sprak Roel Smit, emeritus-beiaardier van Deventer. Hij liep de stapel beiaardboeken langs die Jan Achterkamp in de afgelopen jaren tot stand heeft gebracht en kwam tot de conclusie dat Deventer (en die andere plaatsen waar Jan vaste beiaardier is) een unieke klokkenist heeft die zijn werk met grote toewijding doet.
Wat staat er in dit nieuwe boek? Werk van Jan Achterkamp zelf – 28 pagina’s, werk van Telemann, samengesteld door Achterkamp – 12 pagina’s, een Prélude van Chopin (‘regendrop’) in arrangement van Roel Smit – 4 pagina’s. Totaal 44 pagina’s bladmuziek waarop voor iedere beiaardier wel iets van haar/zijn gading te vinden is. Het boek is prachtig vormgegeven, de druk is duidelijk, helder en overzichtelijk. Jammer dat er één pagina moest worden overgeplakt, maar zonder minpuntjes geen pluspunten zullen we maar zeggen.
Te bestellen voor 12,50 euro bij Beiaard Centrum Nederland vanaf heden.
RIJSSEN — Op zaterdagmiddag 15 december 2018 daalden de klanken van dit aloude kerstlied vanaf de toren van de 12de-eeuwse Schildkerk over de stad Rijssen. Op het Schild, het marktplein voor de kerk, in het hart van Rijssen, werd duidelijk wie er naast het carillon, nog meer meewerkten aan deze “Christmas Carolling”: Vocaal Ensemble Rijssen en koperblazers. Dat waren niet de enige blazers die middag.
Het concert werd geopend met een gezamenlijk optreden van de Rijssense Midwinterhoornblazers en stadsbeiaardier Jan-Geert Heuvelman. De midwinterhoorn, is traditiegetrouw te horen vanaf de eerste zondag van Advent tot aan Driekoningen. De midwinterhoorn werd afwisselend geblazen vanaf de toren en vanaf het marktplein, de beiaard reageerde daarop. Zaterdagmiddag werden twee eeuwenoude tradities met elkaar verbonden. De klanken accordeerden wonderwel met elkaar!
Het publiek, dat ondanks de kou in ruime mate aanwezig was, genoot van dit sfeervolle kerstconcert. Dit bijzondere kerstconcert vond plaats in het kader van 775 jaar “Stad Rijssen”, maar dat was niet de enige aanleiding. De Stichting Stadsmuziek Rijssen vierde ook de ingebruikname van de videoverbinding vanaf het carillon van de Schildkerk naar het Schild. Vanaf nu zijn de ongeveer 25 beiaardbespelingen per jaar live te volgen op een mobiel scherm. Dit scherm staat tijdens de bespeling opgesteld op de markt. Terecht is de Stichting Stadsmuziek Rijssen, die naast het carillon ook het stadsorgel beheert, trots op deze live verbinding.
Vanaf 15 december 2018 komt de beiaard naar je toe in Rijssen!
Ada Boerma
MECHELEN — Voor de tweede maal konden beiaardliefhebbers hun hart ophalen tijdens een ‘Inspiratiedag’. De eerste keer vond plaats in 2016 in de hoofdstad Brussel, dit jaar in de beiaardhoofdstad Mechelen. De dag was georganiseerd door de Vlaamse Beiaard Vereniging, de Stad Mechelen, de Koninklijke Beiaardschool Jef Denyn en het Belgian Carillon Heritage Commitee, met steun van de Vlaamse Overheid, de Association Campanaire Wallone en FARO.
Thema: ‘Beiaardcultuur vandaag’ en ‘Naar een nieuwe beleving van muzikaal erfgoed‘
Met Inspiratiedag was geen woord teveel gezegd: een groot aantal lezingen en casestudies over onderwerpen die de beiaardcultuur aangaan werd afgewisseld met nog meer korte bespelingen.
Plaats van handeling was het Cultuur Centrum, een voormalig kloostercomplex waarvan de overgebleven kerk als concert- en theaterzaal dienst doet. Gelegen recht tegenover de Sint-Romboutstoren bood het een goede luisterplaats voor de beiaard+ uitvoeringen. Met luidsprekers in de toren kwamen zang, viool, digi-accordeon en digi-piano beneden aan, zij het in wat onwerkelijke, vergrote vorm terwijl het beiaardspel zijn eigen sprankelende karakter behield.
In het schip (van de voormalige kloosterkerk) stond de fonkelnieuwe kamerbeiaard van de beiaardschool opgesteld - zie foto nieuwsoverzicht, waarop Eddy Mariën hem bespeelt. Op dit instrument werd meestal beiaard+ uitgevoerd. De beiaard als zelfstandige partij met fluit en harp, met gitaar, met slagwerk of als begeleidingsinstrument. Tom van Peer begeleidde zangeres Lucy Kloeck. Lucy speelde ook op de ‘nyckelharpa’. Nyckel is Zweeds voor sleutel of toets. En de harpa blijkt een viool te zijn, maar wel een met toetsen op de toets als u mij volgen kunt. Ondertussen kwam Toms geleidehond eens kijken of zijn baas nog niet klaar was.
Interessant was in dit verband de lezing van Carl Van Eyndhoven die inging op de verhouding tussen het handspel en de automaat. ‘Een automaat is géén beiaard met beperkingen!’ Hij doelde daarmee op het feit dat een automaat vaak minder klokken aanslaat dan er in de beiaard aanwezig zijn en dat de aanslag van de klokken steeds op dezelfde wijze gebeurt, m.a.w. geen dynamische verschillen toelaat. Hij vertelde over een experiment dat in Tilburg plaats vond: een componist - géén beiaardier - had opdracht gekregen om vier stukjes voor de automaat te componeren, uiteraard rekening houdend met de eigenschappen van de automaat. Na twee weken werd het publiek bevraagd of hun iets was opgevallen aan de voorslagen. De reacties waren vrijwel nihil.
Het duo Richard de Waardt en echtgenote Dina Verheyden maakte indruk met een drie man/vrouw sterke slagwerksectie - zie foto hierboven. Richard hield tevoren een presentatie, een ingekorte versie van die hij op 1 oktober ook in Utrecht hield: ‘Recente ontwikkelingen in de beiaardkunst. Een blik op de toekomst’. De blik op de toekomst kwam vandaag te vervallen.
De UNESCO-erkenning blijkt de beiaardcultuur in België goed te hebben gedaan. Er wordt door de overheid duidelijk rekening gehouden met dit cultuurerfgoed, de beiaard en zijn bespeler worden serieus genomen.
Luc Rombouts is altijd goed voor een markante uitspraak: ‘Nieuw Sociaal Medium Fb (of Twitter) Huwt Oud Sociaal Medium Beiaard’. Ook hij besprak recente ontwikkelingen: de beiaard+. Beiaard ++ bij grote evenementen, zelfs beiaard +++ of beiaard†voor overleden bekende musici. Vervolgens besprak hij de nieuwe Vredesbeiaarden in de Abdij van ‘t Park in Leuven en Aarschot. Met name die van Leuven had een aangrijpende aanleiding. De stadsarchivaris van Neuss (D) had ontdekt dat dronken soldaten uit zijn stad zich in Leuven tijdens de Grote Oorlog ernstig hadden misdragen. Als gevolg daarvan verloren vele Leuvenaren het leven en ging ook de toren met beiaard in vlammen op. In hechte samenwerking met Neuss kwam in Leuven de Vredesbeiaard tot stand. Bij de inhuldiging vonden gezamenlijke concerten plaats met koren uit beide steden. Een indrukwekkende gebeurtenis die recht doet aan het begrip Vredesbeiaard.
Aan deze ‘Inspiratiedag’ werkten vele sprekers en musici mee. Te veel om allen in deze impressie te noemen. De concerten waren gevarieerd en van hoog niveau. De organisatoren van deze dag, met name Gerda Sameyn en Koen Cosaert (directeur) van de Koninklijke Beiaardschool Jef Denyn, hebben de beiaardliefhebbers een fantastische en inspirerende dag bezorgd!
Dick Klomp (met dank aan Carl Van Eyndhoven)
AARSCHOT — Op zondag 11 november 2018 werd in Aarschot, een stad met zo’n 30.000 inwoners in Vlaams-Brabant, de nieuwe beiaard plechtig ingehuldigd. Op deze dag werd tevens herdacht dat 100 jaar geleden met een Wapenstilstand de Eerste Wereldoorlog eindigde. De namen van 192 burgers uit Aarschot die het leven lieten bij de inval van de Duitsers in 1914 staan vermeld op één van de klokken. Aarschot wil met deze Vredesbeiaard ook de miljoenen slachtoffers van deze gruwelijke oorlog herdenken.
Het instrument hangt in de 84 meter hoge Westertoren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk. Ruim tien jaar geleden opperde voormalig deken Huub Gerits het idee voor een nieuw carillon in Aarschot. Ooit beschikte de stad over een beiaard, maar die werd in 1578 tijdens de Tachtigjarige Oorlog vernietigd. In dat jaar werd Aarschot diverse malen geplunderd door Spanjaarden, bijgestaan door Ierse huursoldaten. Het waren echter Nederlandse opstandelingen die samen met Engelse huurlingen de beiaard vernielden.
Instrument
De beiaard bestaat uit 51 klokken. Daarvan zijn 49 nieuw gegoten door klokkengieterij Koninklijke Eijsbouts. De grootste klok weegt ongeveer 1300 kilogram, de kleinste slechts 13 kilogram. Twee reeds in de toren aanwezige luidklokken, in 1950 gegoten door François Sergeys, werden aan het instrument toegevoegd. Het aantal van 51 staat symbool voor het aantal naties dat bij de Eerste Wereldoorlog betrokken raakte. Voor het stokkenklavier is de Noord-Europese standaard gekozen.
Alle klokken zijn versierd met een vredesduif. De zeven klokjes aan een olijftak in de snavel van de duif symboliseren de zeven martelaarssteden. In augustus 1914 kwamen door wreedheden en verwoestingen veel burgers om het leven in de steden Aarschot, Andenne, Dendermonde, Dinant, Leuven, Tamines, en Visé. Marc Van Eyck, adviseur bij dit project, ontwierp alle versieringen en de afbeeldingen op de klokken.
Veel klokken vermelden de namen van de schenkers. Ruim 300 personen en instanties hebben een financiële bijdrage geleverd. Op de zogenoemde Verzoeningsklok staat een haiku, geschreven door Herman Van Rompuy, voormalig voorzitter van de Europese Raad. ‘De wapens zijn stil. Maar de klokken juichen luid. Vrede voor immer.’
Ook werd een klok geschonken door een aantal Amerikaanse beiaardiers. Op de flank van deze klok staat de naam van de grootvader van één van de schenkers. Samual Sloan Walker vloog tijdens WWI als lid van de ‘First Yale Aerial Unit’ missies in een ‘Sopwith Camel’. Boven de tekst staat een afbeelding van dit bekende vliegtuig.
Inhuldiging
Op de dag van de inhuldiging werd een klokkenparade door het centrum van de stad georganiseerd. Zo’n 500 vrijwilligers liepen mee, waaronder dansers, steltlopers, fanfares, tamboerkorpsen, vendelzwaaiers, en figuranten in klederdracht. In de stoet reed ook de reizende beiaard van Hanswijk mee, met Elien Van den Broeck als beiaardier. Bij de kerk bespeelde Marc Van Bets de reizende beiaard ‘Koningin Fabiola’ uit Mons. Na een fanfare van trompetten verzorgde Jo Haazen het inhuldigingsconcert. Het publiek kon alles heel goed volgen via twee grote schermen in en buiten de kerk.
Het is bijzonder dat het gelukt is voldoende fondsen te vinden voor dit project. Om de klokken te kunnen gieten, de beiaard te bouwen en de noodzakelijke aanpassingen in de toren uit te voeren was een bedrag van 750.000 euro nodig. Zowel de stad Aarschot als de provincie Vlaams-Brabant hebben flink in de buidel getast. Klokkengieter Eijsbouts heeft overigens voor dit instrument een nieuw klokprofiel ontwikkeld op verzoek van de adviseur. De elektronica voor het automatisch spel is geleverd door Clock-O-Matic. De uiteindelijke realisatie van de beiaard kwam tot stand door een samenwerking tussen de kerkfabriek van de Onze-Lieve-Vrouwekerk en de stad Aarschot.
De verwachting is dat veel toeristen voortaan niet alleen de kerk zullen bezoeken, maar ook de toren gaan beklimmen. Bekijk op YouTube de reportage 'Beiaard Aarschot: van klokken gieten tot inhuldiging'.
Hylke Banning
NEDERLAND — Het is beslist een unicum dat op ongeveer hetzelfde moment zoveel carillons worden bespeeld en luidklokken over stad en land klinken! Zaterdag 1 december werd om twee minuten voor twaalf op bijna 350 locaties in heel Nederland de ‘Noodklok voor het Klimaat’ geluid. Vaak door letterlijk de klokken te luiden, maar ook door op ruim 50 beiaarden in Nederland, België, Denemarken, Duitsland en zelfs Rusland en de USA het bekende nummer ‘The Final Countdown’ van Europe te spelen.
Met dit noodsignaal, een initiatief van Greenpeace, riepen burgers minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat op om het voortouw te nemen tijdens de komende internationale klimaattop in Katowice in Polen. Uit een recent rapport van de Verenigde Naties blijkt dat de opwarming van de aarde kan én moet worden beperkt tot 1,5 graad. Volgens deskundigen heeft het verschil tussen 1,5 en 2 graden opwarming desastreuze gevolgen voor onze planeet.
De oproep van Greenpeace bracht Esther Schopman, stadsbeiaardier van Enschede, op het idee om niet alleen de luidklokken, maar álle klokken van de Grote kerk in te zetten. Greenpeace vond haar voorstel om daarvoor een bewerking van ‘The Final Countdown’ te maken meteen geweldig. Door veel beiaardiers persoonlijk te benaderen en deze bewerking vrij beschikbaar te stellen lukte het haar zo’n 40 beiaardiers te overtuigen dat meedoen aan deze actie belangrijk is. “Wij hebben als musici de mogelijkheid én daarom ook de verantwoordelijkheid om met ons instrument aandacht te vragen voor belangrijke, maatschappelijke zaken als deze,” vindt Schopman. “Met muziek kunnen we in de bres springen voor onze prachtige planeet.”
De Enschedese stadsbeiaardier maakte vervolgens haar eigen muzikale oproep nog krachtiger door een band te vormen met ArtEZ-conservatorium studenten. Een repetitie van deze gelegenheidsband werd zelfs gefilmd voor het promotiefilmpje van Greenpeace. Hun concert ‘Last Call for Climate Change’ trok de aandacht van zowel de lokale als de landelijke pers. Samen met Ronja Maltzahn (singersongwriter, uit Duitsland), Ryan Song (zang, uit China), Ezekiel French (percussie, uit Australië), en de Nederlanders Ruben Verkerke (gitaar) en Odin de Jong (geluidstechniek), speelde Schopman niet alleen ‘The Final Countdown’, maar ook ‘Wonderful World’ (Louis Armstrong), ‘Do no Wrong’ (Thirteen Senses) en een zelf geschreven nummer van Ronja, ‘Whole New World’. Het publiek raakte ontroerd toen direct na het applaus op verschillende plaatsen in de binnenstad de klokken begonnen te luiden!
Uiteindelijk klonken rond het middaguur beiaarden en luidklokken van Groningen tot Maastricht, van Zwolle tot Rotterdam en van Haarlem tot Nijmegen.
Het was bijzonder dat in Groningen de Ruimstraatklok van de Martinitoren werd geluid. Zoiets gebeurt hoogstzelden en eigenlijk alleen maar bij calamiteiten. Maar volgens de klokkenluiders voldoet klimaatverandering beslist aan dat criterium.
In de Westertoren in Amsterdam werd om 11:58 een klok geluid door de Amsterdamse wethouder van duurzaamheid Marieke van Doorninck, samen met Greenpeace directeur Anna Schoemakers. Daarvan waren zo’n 100 mensen getuige.
Ook in Rotterdam luidde een wethouder de klokken, die van de St. Laurenstoren, maar pas nadat twee dagen eerder een motie door de Partij voor de Dieren door de gemeenteraad was aangenomen. Daarnaast werden In deze stad eveneens de carillons van het Stadhuis en de Pelgrimsvaderskerk bespeeld.
Heleen van der Weel bracht op de beiaard van het Vredespaleis een speciaal programma dat behalve uit ‘The Final Countdown’ bestond uit muziek geïnspireerd op de vier elementen Aarde, Vuur, Lucht en Water. Om de minister extra aan te moedigen besloot zij haar concert met een traditioneel Pools lied.
We kunnen zonder meer vaststellen dat het carillon op deze manier een waardevolle bijdrage heeft kunnen leveren aan een thema van levensbelang.
Hylke Banning
