Nieuwsoverzicht
Vanzelfsprekend begon ons voorgesprek over hoe wij de coronatijd doorkomen. Zoals zoveel beiaardiers heeft Frits persoonlijk weinig last van de vaak grote moeilijkheden waar zoveel mensen mee te kampen hebben. Hij voelt zich een bevoorrecht mens omdat hij met zijn spel zijn publiek een hart onder de riem kan steken. Hij ervaart dat omdat hij vaak dankbare reacties krijgt via de mail.
Frits, hoe is het begonnen?
Het is begonnen in Enkhuizen. Daar ben ik 40 jaar geleden als ambtenaar in dienst getreden.
Het was 1980 en ik had net mijn praktijkdiploma gehaald. Ik was één van de 10 sollicitanten die hebben gereageerd op een advertentie.
Naast het proefspel werden drie kandidaten uitgenodigd voor een gesprek. Ik wilde die baan dolgraag hebben want Enkhuizen is een mooie beiaardstad met prachtige instrumenten. De baan kwam vrij toen Jenke Kaldenberg, de toenmalige stadsbeiaardier die ik wel eens verving, om gezondheidsredenen niet meer kon spelen.
Het is een grote baan met drie bespelingen per week en dat voor een betrekkelijk kleine stad, er zijn grotere plaatsen met minder bespelingen!
Op welke toren kwam je te spelen?
In de eerste plaats de Zuidertoren met twee bespelingen. Maar er stond in mijn aanstellingsbrief dat als de Drommedaris weer gerestaureerd is gaat die beiaard ook tot mijn takenpakket behoren.
Hoe verliep dat gesprek?
De wethouder van cultuur zat er bij en ook de directeur gemeentewerken en iemand van de Enkhuizer Klokkenspel Vereniging, De directeur gemeentewerken vroeg: “Meneer Reynaert, kunt u een fiets uit elkaar halen en weer in elkaar zetten?”
Nou wilde het toeval dat ik een fiets van mijn moeder met trommelremmen op zolder uit elkaar had liggen en daar was ik mee bezig om die weer in elkaar zetten. Mijn antwoord kon dus volmondig “ja” zijn; we hebben nog jaren op die fiets gereden.
Aan de andere kant was het natuurlijk wel zo dat beiaardiers in die tijd veel meer zelf in de klokken hingen om reparaties te verrichten. Zij moesten vaak zelf mankementen verhelpen.
Zaten er ook nog echte vaklui bij het proefspel?
Jazeker, Jaap van der Ende en Dirk Donker. En verder was er nog iemand die de burgerij vertegenwoordigde. Maar gelukkig hadden de beiaardiers in de commissie het grootste aandeel in de uiteindelijke besluitvorming, begreep ik naderhand.
En toen kreeg je je aanstelling en begon je te spelen..
Het was een bijzondere ervaring om in een stad als Enkhuizen beiaardier te worden. Eerst op en neer reizend vanuit Amsterdam, Later hebben Marja en ik een huis in de binnenstad gekocht. Ik ging de situatie in de Drommedaris opnemen. Het carillon was slecht bespeelbaar, de trommel was vastgelopen, de tractuur was voorzien van brommerkabels. Samen met een vriend heb ik de zaak gangbaar gemaakt en toen ben ik toch maar gaan spelen..
De gemeente vond het goed als ik voorlopig als freelancer ook de Drommedaris zou bespelen, maar mijn vaste aanstelling zou ik pas krijgen nadat de carillon gerestaureerd was. Op mijn vraag aan de wethouder wanneer die restauratie zou plaatsvinden zei die: over tien jaar hebben we daar geld voor. Toen ben ik samen met mijn buurman, die redacteur van de Enkhuizer Courant was, een inzamelingsactie begonnen onder de bevolking en na twee maanden hadden we al een ton binnen! Binnen een jaar was al het nodige geld binnen; in ’82 begon de restauratie en in april ’83 werd het instrument feestelijk in gebruik genomen.
De trommel draaide weer en ik had nu ook m’n vaste aanstelling voor het carillon van de Drommedaris. Met die actie heb ik veel goodwill gekweekt bij de bevolking en het gemeentebestuur. Lees verder onder de foto van de Dromedaris, gemaakt door M.H.S. Eltingh.
Wat maakt Enkhuizen nou zo uniek voor jou?
Vergeleken met andere plaatsen waar ik geconcerteerd heb is Enkhuizen uniek omdat het er stil is en het zegt nog iets over hoe het was in de 17e eeuw. De carillons zijn ontzettend fraai en klinken zó goed over de stad. Het zijn pareltjes van de Hemony’s, die op handen worden gedragen door de bevolking. Ze spreken over ‘de zilveren klanken van de Drommedaris en de bronzen klanken van de Zuidertoren’.
De carillons zijn zo diepgeworteld in de stad omdat ze 24 uur per dag klinken. Ik heb zelf 18 jaar onder die klanken gewoond, het geeft vertrouwen en als je niet kunt slapen geeft het rust.
Als er al iemand is die het carillon ’s nachts stil wil hebben, staat de Enkhuizer bevolking op en het voorstel maakt geen schijn van kans.
Er komt een handtekeningenactie en de klagers trekken zich terug en zien: hé, we raken iets heel dieps bij deze bevolking.
Een jaar of wat terug was het weer zover: naar aanleiding van het conflict in Weesp hebben ze de jurist die in Weesp het carillon ’s nacht tot zwijgen wist te brengen, naar Enkhuizen gehaald. Ze meenden het kunstje hier te kunnen herhalen. Er werd een hoorzitting op het stadhuis georganiseerd en de vier klagers troffen een volle tribune vol woedende Enkhuizers tegenover zich.
Ik was er bij om technische vragen te beantwoorden en legde uit dat door de weersomstandigheden de boel geforceerd zou kunnen worden als het automatisch spel ’s nacht stil ligt. Omdat Enkhuizen bij het water ligt kan al snel ijsafzetting op tuimelaars en tractuur ontstaan. Als je na een nacht van stilte de trommel weer aanzet kan dat schade veroorzaken.
Wat ook helpt is dat e.e.a. goed vastgelegd is in de Algemene Plaatselijke Verordening. Alle raadsleden waren het er unaniem over eens dat de carillons uitgezonderd moeten zijn van het verbod om ’s nachts muziek te maken.
Houd jij in de versteken rekening met de lengte van de wijsjes?
Jazeker, ze moeten niet alleen niet te lang zijn maar ook niet met een akkoord beginnen. Zo voorkom je dat de mensen nodeloos wakker schrikken door 4 noten tegelijk. Ik begin eenstemmig, dan een 2e stem, enz. En ik heb de traditie in het leven geroepen om via vraag en antwoord, voor- en nazin te versteken. Voorzin begint op de Drommedaris en de Zuidertoren antwoordt. De bevolking is zeer gecharmeerd van deze optie. Op de trommels via de oude uurwerken was dat lastig maar toen we in 1998 de Apollo 2 kregen was dat veel makkelijker uit te voeren.
Organiseer je ook zomerconcerten?
We hebben in Enkhuizen een zeer goed georganiseerde klokkenspelvereniging. Die verzorgt na afloop van de concerten – zo’n tien per jaar - de meet&greet met de gastspeler en daar komen veel mensen op af. De Enkhuizer Klokkenspel Vereniging werkt nauw samen met de gemeente. De gemeente zorgt bijv. voor de stoelen en drukt het programmaboekje.
We vergaderen op het stadhuis, daar treed ik op als muzikaal adviseur. Meestal kies ik de gastspelers maar wanneer iemand anders een naam noemt neem ik dat altijd in overweging.
Programmeer je ook ‘Beiaard-plus’ wat tegenwoordig in zwang is?
Hier hebben we al beiaard +piano, viool, gitaar of elektronica gedaan en op de Drommedaris met koperblazers op de trans. Bij de Zuidertoren-concerten staat ook een groot video scherm opgesteld. Vergeet ik bijna te melden dat we meermaals met reizende beiaard hebben gewerkt, samen met Harmonieorkest.
Hoe zit het met de onderlinge stemming van de beiaarden?
De Zuidertoren staat in D en de Drommedaris tussen D en ES in, dus samenspel tussen die twee gaat niet. Ik werk altijd met professionele musici die met hun instrument goed op de afwijkende toonhoogte van het carillon van de Drommedaris kunnen inspelen.
En, hoe lang ga je nog door in Enkhuizen?
Ik heb een ambtelijke aanstelling voor onbepaalde tijd zowel in Hoorn en Enkhuizen, en dat is natuurlijk uniek! Dit werk houdt me jong en zolang mijn gezondheid het toelaat blijf ik lekker doorgaan.
Ik ben de 19e beiaardier van de stad Enkhuizen, de langst zittende beiaardier heeft 44 jaar volgemaakt; in ieder geval is het streven om zeker de 45 jaar te halen en dan zien we wel verder.
Gedurende die veertig jaar heb ik veel steun van mijn vrouw Marja ondervonden die altijd de programma’s maakte en op de achtergrond aanwezig was. Ook was en is zij een betrokken lid van de EKV.
Door de corona mocht het jubileumconcert op 21 november 2020 geen oproep tot een evenement worden. Maar vóór het concert kwam wél de wethouder langs om mij de gouden speld van de gemeente te overhandigen! Deze speld wordt zelden uitgereikt en ook zeer zelden aan ambtenaren. Na afloop van het concert stond er toch een grote schare op gepaste afstand mij op te wachten en ontving ik een speech van de Voorzitter van de EKV, bloemen, wijn en cadeaus.
Frits, geluk gewenst met je jubileum, ga nog lang zo door, en dank voor dit gesprek!
Dick Klomp
Beiaardiers herkennen deze ervaring meteen: Je klimt boven op een toren, bespeelt het carillon, daarbij werk je je 'uit de naad' en in het zweet. Na een uur kom je beneden: geen reacties, geen luisteraars, het leven gaat gewoon door. Conclusie: Ga je voor applaus dan moet je echt geen beiaardier worden.
Toch zijn er in Nederland in alle belangrijke plaatsen musici, vrouwen en mannen, die wekelijks, vaak tweemaal per week, 'hun' toren beklimmen om daar boven vol liefde en toewijding hun klokkenmuziek uit te strooien over het marktpubliek, het winkelend publiek, het terrasjespubliek. Neem nou Peter Bremer, ruim veertig jaar vaste beiaardier op de Barbaratoren van Culemborg. Wat beweegt deze muzikant? Waar haalt hij zijn inspiratie vandaan? Hoe kiest hij zijn repertoire en waarom juist dát repertoire? Wat is zijn muzikale achtergrond? En: Tovert hij, zonder het te kunnen zien, een glimlach van herkenning op de gezichten daar beneden?
Dagblad De Gelderlander wijdde een paar weken geleden een artikel aan hem dat dit soort vragen beantwoordt. Lezen? Klik op de link:
Al sinds eeuwen kennen verschillende plaatsen in Nederland een avondklok. Het ging dan om een echte luidklok in de plaatselijke toren. Veelal werd die klok de 'papklok' genoemd, omdat zijn boodschap was: De stadspoorten gaan dicht, ga naar huis, eet je bord pap en ga slapen. Dat was dan rond een uur of negen, maar een uur later kwam ook voor. Winterswijk kent nog steeds zo'n letterlijke avondklok, Huissen en Bolsward ook. In Doesburg wordt die klok nog steeds de 'papklok' genoemd: sinds eeuwen luidt die elke avond na de slag van 9 uur.
Het Algemeen Dagblad wijdde kort geleden een artikel met leuke informatie aan de papklok in Culemborg, zoals je via de onderstaande link kunt lezen.
https://www.ad.nl/utrecht/avondklok-in-culemborg-luidt-de-klok-al-eeuwenlang-elke-avond~a48b28ed/
Het muziekstation New Sounds in New York startte in Corona-tijd met een World Carillon Project. Met dit project wordt geprobeerd een wereldwijde verbinding te leggen in deze vreemde tijd vol isolement. Componist David Cieri schrijft hiervoor telkens een nieuw beiaardwerk dat ergens in de wereld op een carillon gespeeld wordt.
In dit kader speelde beiaardier Wim Ruitenbeek de compositie Prolepsis Days op de beiaard van de Raadhuistoren in Hilversum. De registratie hiervan is in januari 2021 gepresenteerd op het muziekstation door Caryn Havlik, John Schaefer, en David McLean van New Sounds, WQXR, The Greene Space, WNYC. Daarmee is de beiaard van het Raadhuis te Hilversum toegevoegd aan de reeks carillons van Chicago, Durham, Sydney, Lier en Sint Petersburg, plaatsen waar al eerder coronacomposities van Cieri in première gingen.
Wil je Wim Ruitenbeek dit nieuwe werk zien en horen spelen op het Hilversumse carillon, klik hier: https://youtu.be/28sNvJe0Mto
Wil je dit gehele wereldproject bekijken en beluisteren, klik hier: https://www.davidcieri.com/the-world-carillon-project
Groningse stadsbeiaardier klinkt wereldwijd …….met dank aan Mick Jagger van The Rolling Stones
2020 was een enerverend jaar voor Auke de Boer, beiaardier van de Martinitoren en de RU Groningen. Auke is al jaren actief betrokken bij het wel en wee van de stad Groningen en de RUG. Zo speelt hij bij bijzondere gelegenheden een speciaal programma zoals het Noorderslag festival(2019), Bommen Berend op 28 augustus, Sint Maarten op 11 november of ter gelegenheid van de installatie van de nieuwe Commissaris van de Koning. Ook speciale gelegenheden bij de RUG gaan niet ongemerkt voorbij. De opening van het universitaire jaar en de uitreiking eredoctoraten zijn prima aanleidingen voor een mooie bespeling.
Zelf zegt Auke over de rol van de beiaard: “het carillon is de stem van de stad. Sinds 1525 klinkt in Groningen onafgebroken het carillon, die traditie zet ik graag voort”. In deze coronatijd speelt Auke vooral troost muziek: delen uit de Mattheus Passion van Bach maar ook Ede Staal “Het het nog nooit zo donker west”. Auke heeft goede ervaringen met verzoeknummers vanuit het publiek. Soms hele bijzondere verzoeken zoals van patiënten of familieleden van patiënten in het Academisch ziekenhuis, dat nog binnen de gehoor cirkel van de Martinitoren ligt. Volgens Auke is: “het carillon het instrument van de Stadjers, waarop jij als beiaardier mag spelen en dus de gevoelens van de bewoners mede mag vertolken”. Dit jaar heeft Auke zelfs een “lunchuurtje” op RTV Noord, waarin luisteraars verzoeknummers kunnen aanvragen, waarbij de aanvragers een donatie doen voor de voedselbank i.s.m. Stichting Martinikerk. Dit wekelijkse verzoekprogramma brengt veel geld op voor de voedselbank. Zelfs studentenverenigingen grijpen het aan voor ludieke acties.
November 2020 gebeurde iets heel bijzonders voor de stadsbeiaardier van Groningen. Hij ging viraal met een medley van nummers van The Rolling Stones, die hij ter gelegenheid van de opening van de expositie Unzipped over de Stones in het Groninger Museum speelde op de Martinitoren. Met dank aan zanger Mick Jagger, die de video deelde met zijn ongeveer twee miljoen volgers op Instagram, klonk plotseling wereldwijd de carillonversie van de klassiekers Paint it black, Angie en Ruby Tuesday.
Wilt u meer lezen klik dan
https://www.facebook.com/100008948621443/posts/2480661215575475/?d=n
Terugblik op 2020 een jaar met twee gezichten.
2020 het jaar van 75 jaar vrijheid en de Corona pandemie.
In 2020 werd het einde van de Tweede Wereldoorlog herdacht en de vrijheid gevierd. Het jaar waarin alles wat normaal leek, schudde op zijn grondvesten en resulteerde in een wereld die opzoek ging naar het “nieuwe normaal”. Het jaar waarin Covid-19 diepe sporen achterlaat in het leven van ons allen. Covid-19 komt nog steeds heel dichtbij in ons leven.
Ook voor de Koninklijke Nederlandse Klokkenspel Vereniging (KNKV) en de beiaard cultuur in zijn geheel was het een bijzonder jaar. Het was het jaar van “75 klokken vieren 75 jaar vrijheid in 75 steden en dorpen.” En het jaar waarin de stem van het carillon tijdens de Corona pandemie in heel Nederland luid en duidelijk werd gehoord.
Beiaard estafette: 75 jaar bevrijding
Precies 75 jaar na de bevrijding van Maastricht is op zaterdag 14 september 2019 om 12.00 uur de nationale carillon-estafette gestart. Aansluitend volgde de carillonestafette het spoor van de bevrijders door Limburg, Noord-Brabant, Gelderland en Zeeland naar het noorden van Nederland. Op deze wijze heeft de KNKV een gepaste bijdrage geleverd aan de herdenking van 75 jaar bevrijding. Het project bestond uit twee delen. Het eerste deel van de estafette vond plaats van 14 september tot half november 2019. Op 1 april 2020 is het tweede deel van de estafette begonnen, op 23 mei vond de laatste bespeling plaats. In totaal zijn er 128 bespelingen, ruim 50 keer meer dan voorzien, geweest in het kader van de beiaardestafette.
Het project van de KNKV was gericht op de coördinatie van de bespelingen in de vorm van een feestelijke estafette in het spoor van de bevrijders. De KNKV verzorgde de publiciteit van deze estafette en ondersteunde de lokale beiaardorganisaties. Toen als gevolg van de lockdown concerten met publiek niet meer mogelijk bleken, is de ondersteuning van fysieke evenementen verlegd naar ondersteuning via de media. Het accent lag daarbij op de regionale media.
Het project heeft veel publiciteit gehad. Nationale, regionale en lokale omroep organisaties, veel tijdschriften, landelijke, regionale en lokale kranten hebben uitgebreid aandacht besteed aan de beiaard soms zelfs met een “special” in het zaterdag katern, waaronder het Brabants Dagblad. Op de website van de KNKV is een informatieve kaart geplaatst met de data van alle bespelingen en alle verdere gegevens.
Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft de bespelingen opgenomen in de eigen activiteitenkalender, 2019/2020, met een link naar de KNKV website. Stichting Klinkend Erfgoed heeft de bespelingen aangekondigd. Hetzelfde geldt voor veel lokale beiaardkringen.
Lokaal carillon
De beiaardiers hebben hun programma afgestemd op het instrument, op de lokale cultuur en geschiedenis. Ter ondersteuning van de beiaardiers heeft de KNKV op de website voor beiaardiers een “muziekdoos” geplaatst waar gepaste muziek voor beiaarden te vinden is. De beiaardiers hebben veel gebruik gemaakt van deze composities.
Project: “5 voor 5”
Begin mei heeft het Nationaal Comité 4 en 5 mei de KNKV verzocht om mee te doen met de actie “5 voor 5” op 5 mei. Om 5 minuten voor 5 werd op Bevrijdingsdag 2020 overal in Nederland het lied van Ramses Shaffy “Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder” uitgevoerd. Een vijftigtal beiaardiers hebben aan de oproep om mee te doen gehoor gegeven. Deze activiteit werd ondersteund met een extra perscampagne (berichten, opnames). Met als resultaat dat het carillon op regionale televisie- en radiostations te zien en te horen was en bovendien op primetime op de nationale televisie en op Radio 1, 2, 4 en 5.
Bijzondere dagen
Koningsdag 2020 en Bevrijdingsdag 2020 mei heeft het carillon op eigen wijze ingevuld. In samenwerking met de Koninklijke Bond van Oranje Verenigingen hebben veel beiaardiers op Koningsdag, 27 mei, een extra feestconcert gegeven in het kader “Koningsdag Thuis”. Een overzicht van deze concerten vindt u op de website van de KNKV. Veel mensen wisten de KNKV website te vinden. Uiteraard hebben veel carillons traditiegetrouw op 4 mei rond en tijdens de jaarlijkse dodenherdenking gespeeld, o.a. in Wageningen.
Reizende beiaard
Maar dat is nog niet alles sinds deze zomer is er een nieuwe reizende beiaard in Nederland. Juist in deze coronatijd gaat beiaardier Martien van der Knijff met zijn reizende beiaard naar zijn publiek toe. Zijn komst wordt zeer gewaardeerd in de (zorg)instellingen die hij aandoet.
The Rolling Stones
Klap op de vuurpijl is een medley van nummers van The Rolling Stones die Auke de Boer speelde op de Martinitoren ter gelegenheid van de opening van de expositie Unzipped over de Stones in het Groninger Museum. Met dank aan zanger Mick Jagger, die de video deelde met zijn pakweg twee miljoen volgers op Instagram, klonk plotseling wereldwijd de carillonversie van de klassiekers Paint it black, Angie en Ruby Tuesday.
Communicatie vanuit de KNKV
De eigen (social) media van de KNKV hebben een belangrijke rol gespeeld bij al deze activiteiten. Facebook is veel gebruikt, er waren mooie bespelingen en beelden te horen en te zien. Op de website van de KNKV kunt u het allemaal nog eens terug horen en zien. Daar staat informatie over het carillon in Coronatijd, de beiaardestafette, Koningsdag en Bevrijdingsdag 2020. Op de interactieve kaart worden alle bespelingen vermeld. Als u doorklikt komt u bij informatie over de publicaties in de media. Deze kaart is inmiddels meer dan 120.000 keer geraadpleegd. De speciale pagina “Koningsdag Thuis” is meer dan 51.000 keer geconsulteerd. Uit de cijfers blijkt dat veel mensen de website weten te vinden voor informatie over carillons en bespelingen. Dit jaar zijn de concert agenda en het overzicht van wekelijkse bespelingen bijna 6000 keer geraadpleegd. Zo heeft de KNKV website heeft zijn bestaansrecht meer dan bewezen.
Resultaten van 2020
Dit jaar stond het carillon volop in de belangstelling. In de slipstream van die belangstelling hebben de KNKV en de beiaardiers naast de estafette extra activiteiten ontplooid. In veel gemeenten hebben beiaardiers extra bespelingen of concerten gegeven om mensen tijdens de crisis een hart onder de riem te steken. Ook bij het wekelijkse applaus voor de “helden in de zorg” op de woensdagavond werd het carillon vaak gehoord.
Dank zij de inzet van veel mensen: beiaardiers, die gespeeld hebben, (afdelings)bestuurders en beiaardliefhebbers, die berichten en opnames hebben gedeeld, kan de KNKV terugkijken op een druk en bijzonder jaar. Een jaar vol tegenstrijdigheden. Aan de ene kant konden als gevolg van de Corona feestelijke concerten niet door gaan, aan de andere kant hebben sommige beiaardiers het drukker dan ooit door alle extra bespelingen en concerten waar gemeenten en publiek juist in deze Coronatijd om vragen. Een jaar waarin de belangstelling voor de beiaard en de beiaardcultuur “ouderwets” groot was bij het publiek en in de media. Al deze belangstelling deed denken aan de jaren van de wederopbouw na WOII. Waar soms met enige met weemoed aan terug gedacht wordt. 2020 heeft laten zien dat er kansen liggen voor een eigentijdse en levende beiaardcultuur, die de tekenen van de tijd verstaat. Anno 2020 is de beiaardcultuur een levend immaterieel erfgoed, dat u (actieve) steun verdient nu en in de toekomst.
Ada Boerma-van Doorne, voorzitter Koninklijke Klokkenspel Vereniging.
