Nederland telt nog ongeveer 5000 monumentale luidklokken. Onlosmakelijk zijn deze verbonden met het wel en wee van stad en land. Als kerkklok vervullen zij nog steeds de "zondagsplicht". In vroeger tijden hadden andere klokken bovendien de functie van bijvoorbeeld brandklok. Vele steden hadden sinds de 14de eeuw de beschikking over een eigen klok, die bij voorkeur in de stadstoren hing.
Alarmfunctie
Eén zo'n klok is de Gentse 'Clocke Roeland' die als opschrift heeft: "Als ik kleppe dan is't brand, als ik lui dan is't storm in't land". Storm heeft hier de betekenis van oproep/oorlog, dus: gevaar! Luidde in Utrecht de Stadsbanklok plotseling, dan dienden alle weerbare mannen zich terstond op de Stadhuisbrug te verzamelen. Deze procedure werd regelmatig geoefend, afwezigheid werd streng gestraft! Klokken, hoorbaar in de hele stad, hadden in de Middeleeuwse samenleving dus niet alleen een sacrale, maar ook een alarmfunctie. Stelt u zich het leven voor zonder TV, radio of GSM. De klok was dan de BB-sirene! Een gevolg: het luiden van de stadsklokken moest politiek uiterst betrouwbaar zijn, vooral in woelige tijden.
In Utrecht kon bijvoorbeeld geen raadsbesluit worden bekrachtigd zonder het luiden van de Banklok. Stadsverordeningen werden genoteerd in het zogenaamde 'luidboek'. De rechters waren machteloos wanneer de Banklok een defect had. Na klokslag was het vonnis onherroepelijk. Deze Banklok, die in de toren van de Buurkerk hangt, dateert van 1471. Haar opschrift vangt aan met: "Ik ben de stem van Christus". Bisschop David van Bourgondië was aanwezig bij de ingebruikname. Het is deze klok die ook nu nog de Utrechtse raad steeds bijeenroept.
De betekenis van het klokgebruik is in de laatste eeuw sterk afgenomen. De grootste klokken klinken nog maar zelden. Opvallend was het luiden van de "Bourdon" in Delft of de "Salvator"-klok in de Utrechts Domtoren bij recentelijke koninklijke gebeurtenissen (beide ruim 8000 kg zwaar, de laatste bijna 500 jaar oud).
Vroeger werden klokken met de hand geluid. In Utrecht hield deze traditie ruim vijf eeuwen onafgebroken stand. Eveneens kan dit gezegd worden van het luiden in Maastricht, Denekamp, Groningen, Losser, Brielle, Jutphaas en in talloze dorpen in de provincie Groningen en Friesland.
Klokkenstoelen
In het oog springen de vaak zeer monumentale klokken in de open houten klokkenstoelen in bijvoorbeeld Appelscha, Donkerbroek, Gersloot of Goingarijp. Wie gelegenheid heeft een monumentale klok van nabij te bekijken kan zich overtuigen van het grote vakmanschap van klokkengieters uit een ver verleden.
Mits goed onderhouden en behandeld gaan gegoten bronzen klokken eeuwen mee en zijn ze in klank nagenoeg onveranderlijk. U loopt de kans het geluid te horen dat eeuwenlang terug ook al zo te horen was voor bijvoorbeeld Karel V, Willem van Oranje, Johan de Witt of Piet Hein. Als klokken konden spreken ...!
