SCHOONHOVEN — Op donderdag 13 september 2018 overleed Jaap van der Ende, 90 jaar oud. Hij werd geboren in het statige woonhuis Tol 6 in Schoonhoven en heeft daar zijn hele leven gewoond. Wij herinneren ons zijn bevlogen beiaardspel, de inspirerende wijze waarop hij over de beiaardkunst vertellen kon, zijn ter zake kundige en artistieke advieswerk op gebied van restauratie en nieuwbouw van carillons, de wijze waarop hij grondlegger en animator was van het Dordtse 'change ringing', de onvermoeibare wijze waarop hij telkens weer kans zag de beiaard onder de aandacht te brengen.
Zijn vader had in Schoonhoven een restauratiebedrijf, meubelmakerij en stoffeerderij. In de werkplaats in het achterhuis kreeg Jaap van zijn vader een opleiding in dit bedrijf. Daarnaast studeerde hij van 1950 tot 1958 aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam beeldhouwkunst, tekenen en boetseren. Aanvankelijk was schrijnwerker en restaurateur zijn beroep.
Toen de oude beiaardier A.C. Lensen een assistent zocht, kwam Jaap bij toeval met de beiaard in aanraking. Hij werd zeer enthousiast en bespeelde vanaf 1953 nagenoeg iedere zaterdag de beiaard van Schoonhoven. Ook volgde hij lessen aan de Nederlandse Beiaardschool bij Leen ’t Hart en behaalde in 1961 het Staatsdiploma A en in 1963 het Staatsdiploma B voor beiaard. In 1966 werd hij tot stadsbeiaardier van Dordrecht benoemd, maar was ook tientallen jaren beiaardier van Gouda, Woerden, Oudewater, Zoetermeer en Bergambacht.
Jaap van der Ende was beslist begeesterd door het instrument en probeerde zo veel mogelijk de klokken onder de aandacht van de mensen te brengen. Hij had frequent contact met luisteraars en introduceerde in Dordrecht de open-toren concerten. Na deze concerten waren er bijeenkomsten in ’t Klockhuys naast de toren om erover na te praten.
Van der Ende was kritisch omtrent de muziek die op een beiaard gespeeld moest worden. Zelf was hij een liefhebber van volksliederen. Van onbegrijpelijke moderne stukken moest hij weinig hebben. Zoiets is funest voor een openbaar instrument. Repertoire moest met zorg worden gekozen. Voor zijn concertprogramma’s koos hij graag werken van één componist of composities uit één stijlperiode. Ook vond hij dat de instrumenten viool, luit, en cello veel gemeen hebben met de beiaard. Vandaar dat hij tijdens concerten alle viool-solowerken en alle luitwerken van Bach vertolkte. Een gelukkige omstandigheid is dat Van der Ende de bekende Dordste componist Kors Monster heeft weten te inspireren tot het schrijven van een aantal nog altijd zeer gewaardeerde originele beiaardwerken.
In 1971 werd op initiatief van Van der Ende het Dordtse Wisselluidersgilde opgericht, een traditie die uit Engeland overgenomen werd, om klokken met de hand te luiden. Op de Kaapstandzolder van de Dordste toren hangen nog altijd de acht luidtouwen van de wisselluiders.
Hij zette zich met veel passie in voor het behoud van de monumentale binnenstad van Schoonhoven. Dit leidde in 1973 tot de oprichting van de Historische Vereniging Schoonhoven. Tot zijn afscheid in 2005 was hij er voorzitter van en in die hoedanigheid het historisch geweten van de stad. Van nature was hij beminnelijk, maar hij kon, wanneer dat nodig was, zijn standpunten fel en met overtuiging verdedigen.
Van der Ende is ook lang, namelijk van 1962 tot 1975, beiaardadviseur van de Nederlandse Klokkenspel-Vereniging geweest. Nadien bracht hij nog vaak op persoonlijke titel adviezen uit. Bijvoorbeeld voor de grote restauratie van de beiaard van de Domtoren in de periode 1972-1974. In het in 1981 verschenen boek ‘Ergens beginnen de klokken hun lied’ beschrijft Van der Ende uitgebreid de speeltechnische en akoestische overwegingen die bij die restauratie een rol speelden. Hij heeft ook altijd veel tijd besteed aan het technisch perfectioneren van zijn eigen instrumenten.
In 1981 werd Jaap van der Ende benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Bij zijn pensionering en afscheid in 1993 kreeg hij een vriendenboek, een Renaissance-trombone en de erepenning in brons van de stad Dordrecht.
Lees meer op de website over Jaap van der Ende.
Hylke Banning
