KLOKKENGIETER ANDRÉ LEHR
Op 3 januari 1949 maakt Tuur Eijsbouts in het stemboek de aantekening: "eerste beginselen muziek besproken met André Lehr". We spreken over de eerste lessen aan een 20-jarige jongeling, zojuist vanuit Utrecht naar Asten getogen, om daar bij Eijsbouts in de functie van klokkenstemmer zijn werkend leven te starten. En deze gang naar Asten zou bepalend blijken voor het verdere leven van André Lehr. Hij werd gegrepen door de klok die hem nooit meer los zou laten. Joost Eijsbouts ________________________________________________________
Het decor ten tijde van het moment dat André Lehr zijn opwachting maakt bij het bedrijf, wordt gekenmerkt door grote dynamiek. De sporen van de tweede wereldoorlog zijn diep gegrift in de samenleving en overal zijn mens en bedrijf in de weer om waar mogelijk de draad weer op te pakken. Voor het bedrijf Eijsbouts vormde de oorlog, hoe bizar ook, de beslissende impuls voor de verwezenlijking van de al lang sluimerende ambitie om zelf een volwaardige klokkengieterij te vestigen. De door de bezetter gepleegde klokkenroof zou immers leiden tot een welhaast industriële vraag naar klokken zodra de oorlog voorbij zou zijn. En het was Tuur Eijsbouts die met grote voortvarendheid het klokkengietersvak introduceerde en wel op zodanige wijze dat de naam van Eijsbouts als klokkengieter heel snel gevestigd was. Gevoeglijk bekend is het feit dat het beiaardgietersvak na de grote bloei in de 17e eeuw goeddeels teloor ging. Althans het zo verfijnde vakmanschap van weleer verdween en pas in het begin van de twintigste eeuw voltrok zich in Engeland de ontwikkeling die de kunst van het maken van correct gestemde klokken weer op een hoog niveau bracht. Het was dan ook voor de hand liggend dat Tuur Eijsbouts daar zijn uitgangspunten op baseerde bij het opzetten van de eigen gieterij. Maar hoe groot het innovatieve vermogen van Tuur Eijsbouts en zijn staf ook was, een groot deel van het vak van de klokkengieter leunde van oudsher nu eenmaal op langs empirische weg verworven kennis en het was duidelijk dat er een lange weg te gaan was om daar verandering in te brengen. Niettemin kon Tuur Eijsbouts rekenen op de volledige steun van zijn broer Max, bij het aangaan van de uitdaging om "de aloude geheimen van het klokkengietersvak" te ontsluieren en te doorgronden. En die ambitie vond in de persoon van André Lehr maximaal weerklank. Hij beet zich op onnavolgbare wijze vast in de veelheid van materie die de klok omgeeft en legde deze systematisch bloot: de ontdekking van de toepassing van de middentoonstemming bij historische beiaarden, de bestudering van het oeuvre van de gebroeders Hemony, de speurtochten naar het werk van andere grote klokkengieters zoals Van Wou. Het voert te ver te trachten hier een overzicht te geven van de vele thema's die in de loop der jaren voorwerp waren van de speurzin van André Lehr. Tal van nieuwe inzichten over werkwijzen en gebruiken in het verleden resulteerden in verfijningen in de kwaliteit van de klokken die inmiddels in grote aantallen bij Eijsbouts werden gegoten. En natuurlijk was het streven naar een steeds hogere kwaliteit een continu aandachtsveld binnen de bedrijfsvoering van de onderneming. Primair was het werk van André Lehr dan ook gericht op het bereiken van een almaar hogere perfectiegraad van de toonzuiverheid van de klok en van klokkenreeksen. Daar lag immers gedurende het grootste deel van zijn werkende leven het zwaartepunt van hetgeen de markt nastreefde. Lehr's verrichtingen op dit gebied, gekoppeld aan de grote gedrevenheid, het commerciële vernuft en de aangeboren vernieuwingszin van Max Eijsbouts, stuwden het bedrijf op tot een leidende positie in de wereldmarkt. De belangrijkste realisatie van André Lehr voor de klokkengietkunst is wel de ontsluiting van de fysische aspecten van de klok. Hij zag kans om empirische kennis te vertalen naar rekenmodellen die de klok tot een kwantificeerbaar en reproduceerbaar object maakte. Het zoeken van een samenwerking met wetenschappelijke instituten, zoals in dit geval primair de Technische Universiteit Eindhoven (TUE), was en is allerminst vanzelfsprekend binnen de traditie van klokkengieters. Kennelijk was de afstand tussen empirie en wetenschap altijd te groot voor een constructieve uitwisseling van gegevens en ervaringen. Dit echter niet voor André Lehr want hij bleek deze afstand tot de wetenschap heel goed te kunnen overbruggen. Nieuw verworven inzichten werden steeds op gedegen wijze vastgelegd, uiteraard in eerste instantie om die kennis binnen het bedrijf te verankeren, maar in heel veel gevallen nadien ook in een publicatie waardoor inzichten gedeeld konden worden met andere geïnteresseerden. Het Leerboek der Campanologie is daarvan een goed voorbeeld. Mede door de intrede van de computer en door een aantal diepgaande wetenschappelijke verkenningen van onderzoekers binnen de eerdergenoemde TUE, konden applicaties worden ontwikkeld die met name de mogelijkheden voor het ontwerpen en analyseren van klokken drastisch veranderden. Een compleet nieuwe dimensie aan mogelijkheden ontstond, en niet lang na de ontwikkeling van deze programmatuur zag de "grote terts-klok" het levenslicht. Als voortbrengsel van moderne wetenschap een waar hoogstandje! Het ging André Lehr zeer aan het hart dat de markt dit "kindje" niet spontaan wilde omarmen, zo bleek eens te meer uit het feit dat hij heel kort voor zijn overlijden nog eens nadrukkelijk de aandacht vestigde op een nieuwe variant grote terts-klok. Voor ons bedrijf is vooral de vaststelling heel wezenlijk dat het gereedschap, dat heeft geleid tot de ontdekking van de grote terts-klok, van onschatbare waarde is gebleken bij het ontwerp van nieuwe klokken alsook het restaureren en reconstrueren van beiaarden, geluien en slagklokken in de ruimste zin. Sterker, de computerapplicaties van het eerste uur zijn inmiddels zodanig geëvolueerd dat ze dagelijks gebruikt gereedschap zijn en niet meer zijn weg te denken in de hedendaagse klokkengieterij. Gedurende de ruim 42 jaar dat André Lehr bij ons bedrijf werkzaam was, heeft hij getoond over een enorme daadkracht en een schier onuitputtelijke energiebron te beschikken. De vruchten van zijn werk zijn van zeer grote betekenis geweest voor de ontwikkeling van het bedrijf. In binnen- en buitenland groeit de faam van het bedrijf als erkend specialist binnen het vakgebied. André Lehr heeft daar in zeer belangrijke mate aan bijgedragen. Al hetgeen hij ons bij zijn pensionering in 1991 naliet, kan het best beschreven worden als een uiterst solide basis, tevens geweldig vruchtbare voedingsbodem, die ons in staat stelde om voort te gaan op het pad van exploratie en ontwikkeling. Wij zijn André Lehr heel veel dank verschuldigd en zullen in zijn geest met alles wat binnen ons bereik ligt het vak van de klokkengieter op het hoogst denkbare niveau blijven uitoefenen.
Klok en Klepel nr. 99   |   Juni 2007   |   © NKV