DE BEIAARD IN DE MARTINUSKERK TE CUIJK
In de beiaardwereld kan het soms vreemd lopen. Was in 2004 het wegbezuinigen van de beiaardbespelingen al bijna een feit, nu, amper 2½ jaar later, is de gemeente Cuijk een royale concertbeiaard van ruim vier octaven rijker en wordt het aantal bespelingen zelfs uitgebreid. Marcel Siebers _________________________________________________________
In 1956 kon, na een inzamelingsactie en een rijksbijdrage, overgegaan worden tot de installatie van een bescheiden carillon in het raadhuistorentje, pal naast het gemeentehuis. Het instrument werd in september 1957 in gebruik genomen en heeft bijna 50 jaar vanaf deze locatie geklonken. Toen de Cuijkse ambtenarij bij Petit & Fritsen te Aarle-Rixtel een volledig chromatische reeks op basis c2 van 25 klokken bestelde, had men daarover, noch bij de Nederlandse Klokkenspel-Vereniging, noch bij lokale musici, advies ingewonnen. Was dit wel gebeurd dan zou men ongetwijfeld gekozen hebben voor een beiaard met een derde en eventueel nog een vierde octaaf in plaats van een dure, maar vrijwel overbodige lage cis-klok. Juist deze zelden gehoorde klok kreeg als inscriptie de naam van de toenmalige burgemeester Louis Jansen, naar wie ook het raadhuisplein was vernoemd. Meteen na het inhuldigingsconcert door Leen 't Hart (destijds directeur van de Nederlandse Beiaardschool te Amersfoort en stadsbeiaardier van Delft, Leiden, Amersfoort en Rotterdam) kreeg de gemeente voor deze blunder al een veeg uit de pan. Ook twee van mijn muzikale voorgangers hebben daarop gewezen. In 1967 en 1976 werden door de toenmalige beiaardiers Arie Peters (stadsbeiaardier van o.a. Nijmegen) en Pieter van Moergastel acties ondernomen om de beiaard uit te breiden tot de standaardomvang van vier octaven, maar helaas zonder resultaat. Zelfs instemming van de provincie in 1967, slechts met het advies enig uitstel te betrachten in verband met de financiën, leidde niet tot de gewenste uitbreiding. Een voor de hand liggend moment om deze uitbreiding te realiseren was de renovatie in 1982 maar om onduidelijke redenen werd ook deze gelegenheid niet te baat genomen. Nieuwe gelegenheid Enkele jaren geleden diende zich een nieuwe kans aan toen een miljoenen kostende verbouwing en uitbreiding van het gemeentehuis plaatsvond. Als onderdeel van dit project zou een opknapbeurt van de toren niet misstaan hebben en bovendien had men dan de toren vier meter kunnen verhogen, conform het oorspronkelijke bouwplan. Er heerste dan ook alom verbazing dat de toren in dit plan niet werd meegenomen. Toen de verbouwing van het gemeentehuis eenmaal een feit was, ontstond er discussie over de vraag of de toren gesloopt of verhoogd moest worden en wat er met de beiaard moest gebeuren. Er werd een plan met diverse alternatieven opgesteld waarbij uiteindelijk ook het idee van de beiaardier werd betrokken. Aanvankelijk was mijn plan om de beiaard te verplaatsen naar de oude Martinustoren, thans ingericht als museum en bovendien eigendom van de gemeente. Enige jaren geleden werd echter op de luidzolder bruinrot ontdekt en de nu herstelde zoldervloer zou een te wankele basis zijn om een beiaard te kunnen dragen. Om de lezer een soapopera te besparen: het is uiteindelijk een verhuizing van de beiaard naar de rechter toren van de Martinuskerk geworden. De oude beiaardtoren bij het gemeentehuis is onlangs gesloopt en de wijzerplaat van de toren is nu op de gevel van het gemeentehuis geplaatst. De klokken De basis van het naar de Martinuskerk verplaatste instrument wordt thans gevormd door drie al in de toren hangende luidklokken van de kerk met de slagtonen es1, f1 en g1. Deze zijn eveneens bij Petit & Fritsen gegoten en dateren respectievelijk uit 1955, 1951 en 1956. Hieraan zijn nog vier basklokken toegevoegd met de slagtonen gis1, a1, bes1 en b1, waarvan er twee (de gis1 en de bes1) ook als luidklok zullen worden gebruikt. De oorspronkelijke beiaard sluit op deze reeks basklokken aan. Aan de discant is de beiaard uitgebreid met 19 kleine klokjes. De grootste klok (es1) is op het klavier aangesloten als bes0 en de beiaard transponeert dus een kwart omhoog. De beiaard telt nu in totaal 51 klokken, volgens de reeks es1 - f1 - g1 - chrom. - g5, die op het klavier zijn aangesloten als bes0 - c1 - d1 - chrom. - d5. Aldus maakt de gemeente gebruik van de kerkklokken en maakt de kerk gebruik van de gemeenteklokken en zo werken Kerk en Staat harmonieus samen. De plaats van de beiaard en de cabine De rechtertoren van de Martinuskerk is ongeveer 65 m hoog en een baken in wijde omgeving. De klokkenzolder ligt op een hoogte van 19 tot 28 meter. De galmopeningen beginnen ruim twee meter boven de vloer van de klokkenruimte en de drie al bestaande luidklokken hangen op ca. 24 meter hoogte. Boven de klokkenzolder bevindt zich een zolderruimte die via ladders toegang geeft tot de spits. Terwille van een optimale hoorbaarheid in het centrum van Cuijk diende de beiaard zo hoog mogelijk in de ruimte te worden opgehangen met de kleinste klokjes centraal en dicht tegen de zoldervloer. Indien de speelcabine een plaats zou krijgen op de vloer van de luidzolder zouden de verbindingsdraden, vooral naar de kleine klokjes, veel te lang worden. Om deze zo kort mogelijk te houden is, mede gelet op de positieve ervaringen van collega Koen Van Assche in Turnhout, besloten om het klavier op de zolder boven de klokken te plaatsen. De oppervlakte van deze zolder is bijna 25 m2 en biedt ruimte genoeg om ook het studieklavier te herbergen. De zolder is voorzien van een geïsoleerd en verlaagd plafond. Het beiaardklavier en het oefenklavier zijn gebouwd volgens de Noord-Europese standaard. Toegankelijkheid Vanaf de begane grond is de spiraaltrap van de toren voorzien van nieuwe leuningen. Waar nodig zijn de traptreden hersteld en er is voldoende verlichting. Na beklimming van de ca. 100 treden komt men op de luidzolder. De toegangsdeur is vergroot en het scharnierpunt is omgedraaid zodat het instappen vereenvoudigd is. Op de luidzolder is ter hoogte van de luidklokken een roostervloer aangelegd en de gammele houten ladder is vervangen door twee stalen trappen met leuningen. Het kruipluik naar de beiaardkamer is verruimd en biedt nu een royale doorgang. Toekomst De nabije toekomst zal moeten uitwijzen of de beiaard aan de verwachtingen voldoet. Ten tijde van het schrijven van dit artikel (januari 2007) zijn de werkzaamheden van Petit & Fritsen nog in volle gang. Men heeft echter beloofd dat alles ruim op tijd voor de NKV-jaarvergadering op 24 maart klaar zal zijn. In de volgende editie van Klok en Klepel zullen we verslag doen over de ervaringen met deze verplaatste en uitgebreide beiaard.
Klok en Klepel nr. 98   |   Maart 2007   |   © NKV